Auteurs Jan en Hans over de door hen samengestelde Landschapsbiografie De Veluwe
Onlangs verscheen Landschapsbiografie De Veluwe, samengesteld door Jan Neefjes en Hans Bleumink. We interviewden de mannen over de totstandkoming en het belang van de biografie.
Een nieuwe biografie over de Veluwe… waarom?
Hans Bleumink: “Een jaar of vier geleden maakten we in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een beknopte biografie van het Veluwemassief. Daar bleek veel vraag naar en al snel was het boekje uitverkocht. De Netwerksamenwerking Veluwe op 1 wilde graag een nieuwe, mooiere uitgave, die goed verkrijgbaar zou zijn, ook voor het grotere publiek. Dan moesten daarin ook de randen van de Veluwe worden meegenomen: De Gelderse Vallei, de IJsselvallei en de Zuiderzeekust. Historisch en landschappelijk gezien, horen die gebieden bij de Veluwe.”
Jan Neefjes: “Dat vonden we natuurlijk meteen een heel mooi idee, waar we graag aan wilden werken…”
De Veluwe is van ons allemaal, maar inmiddels is het wel héél druk op de Veluwe. Moeten we daar wat mee? Wat is jullie visie?
Jan: “Je zou kunnen zeggen dat ‘verlatenheid’ en ‘onbereikbaarheid’ van oudsher belangrijke kwaliteiten zijn van de Veluwe. Daarom vinden veel mensen de Veluwe zo on-Nederlands mooi. Die kwaliteiten staan inderdaad onder druk. Wat ons betreft zouden die onbereikbaarheid en verlatenheid meer accent kunnen krijgen. Je hoeft niet overal met de auto of de fiets te kunnen komen. Hoe mooi zou het zijn als je een uur zou moeten lopen voordat je bij een afgelegen ‘berghut’ zou komen? Dat de Posbank nu voor autoverkeer wordt afgesloten, is daarvan een mooi voorbeeld.”
Hans vult aan: “Onze biografie laat zien dat ook de randen van de Veluwe heel bijzonder en mooi zijn en bij de Veluwe horen. Veel toeristen komen daar nu nog niet. We brengen die gebieden nu onder de aandacht. Er is voor toeristen veel te bieden en door spreiding kun je drukke gebieden wat ontzien. Voor die toeristen – maar ook voor de bewoners zelf – is het trouwens heel leuk om die nieuwe gebieden te ontdekken.”
Hoe zien jullie de toekomst van de Veluwe?
Jan: “Net als alle gebieden in Nederland staat ook de Veluwe voor grote opgaven. Natuur, landbouw, klimaatverandering, woningbouw, energietransitie. Dat vraagt veel en ongetwijfeld zullen er dingen gaan veranderen.”
“Veel mensen denken dat de Veluwe altijd zo geweest is als het nu is. De biografie laat zien dat het Veluwse landschap ook in de afgelopen 100 jaar ingrijpend is veranderd, onder invloed van maatschappelijke veranderingen en veranderende denkbeelden. Die dynamiek is er, en zal ook nodig blijven, het liefst in een tempo dat past bij het tempo van het landschap. En op een manier dat mensen over 100 jaar zeggen: wat is het hier mooi!,” aldus Hans.
Jan: “De oplettende lezer zal merken dat in elk hoofdstuk van de biografie bepaalde landschappelijke karakteristieken naar voren komen. In veel gevallen kunnen ontwikkelingen zo ingezet worden dat ze die karakteristieken respecteren of zelfs kunnen versterken. We hopen dat de biografie bestuurders, planvormers en beheerders helpt bij het maken van dergelijke zorgvuldige plannen.”
Wat is voor jullie zelf het meest bijzondere aan de Veluwe?
Hans: “Mijn familie heeft Veluwse roots: op Het Loo, in Dieren, Velp en Wageningen. Ik heb altijd veel verhalen gehoord, over het werk bij de Oranjes, over het keuterboerenbestaan in Leuvenheim, de eerste betaalde betrekking als spoorwegbeambte op het traject Dieren – Zutphen, de littekens van de oorlog, het werken bij de bedriegertjes, de Wageningse sigarenindustrie… Zo’n biografie geeft aan al die persoonlijke familieverhalen een breder perspectief, een diepere kleur. Ik hoop dat de biografie ook voor veel andere Veluwnaren zo werkt.”
Jan: “Binnen West-Europa is de Veluwe een van de grootste, nauwelijks bewoonde gebieden. Dat kun je zelf beleven in het landschap, doordat er nog vele plekken zijn waar je uren kunt lopen zonder iemand tegen te komen. En je kunt het zien aan de talloze relicten in het landschap uit perioden toen de Veluwe intensiever bewoond was: grafheuvels, walpatronen op de randen van verlaten akkers, boomvormen die op vroeger hakhout wijzen, allerlei soorten stuifduinen, soms nog met vrij stuivend zand, soms alweer begroeid. Voor mij is elke fiets- of wandeltocht op de Veluwe opnieuw een ontdekkingstocht.”
Wat zou Nederland zijn zonder de Veluwe en haar flanken?
Hans lacht: “Haha, een stuk platter. En een stuk minder fraai.”
Is er inmiddels een nieuw boek in de maak? En waar gaat dat over?
Jan: “We werken aan veel projecten, altijd op het raakvlak van landschap, erfgoed en ruimtelijke planvorming. Sommige projecten resulteren in een onderzoekrapport, andere in een uitvoeringsproject. Soms komt daar een mooi boek uit voort. Voor de Drents-Friese Grensstreek hebben we net een landschapsbiografie gemaakt. Die wordt nu gebruikt als startpunt voor discussies over de landschapsvisie voor het gebied. Als dat traject is afgerond is het de bedoeling om er inderdaad een mooie publicatie van te maken. Het is altijd mooi om te zien dat de dingen die je maakt een zekere impact hebben en worden gebruikt.”
Wat hebben jullie ontdekt, dat jullie nog niet wisten? 
Hans: “Veel wisten we natuurlijk al wel, maar als je werkt aan een biografie moet je je steeds afvragen wat de belangrijke zaken zijn die een landschap karakteriseren, wat de logica van zo’n landschap is, en hoe je dat overbrengt. Dan is bijvoorbeeld dat enorme contrast tussen natte en droge landschappen – dat tegenwoordig trouwens veel minder pregnant aanwezig is – een ‘ontdekking’ die je doet. En het besef dat dat enorme lege natuurgebied juist het gevolg is van menselijke bewoning, van uitputting. Of de grote betekenis van de jacht voor het Veluwse landschap en de Veluwse natuur.”
Wat moet ik als lezer nu met dat boek? Het is te groot voor op het nachtkastje…
Jan: “Tja… als je kaarten en foto’s van zo’n groot gebied tot z’n recht wil laten komen, heb je een zeker formaat nodig. Toch is het ook een handzaam en toegankelijk boek geworden, waar je thematisch, per periode of gebied gemakkelijk je weg in kunt vinden. We hopen dat het voor veel bewoners en bezoekers een soort reisgids wordt, die je door de geschiedenis van de Veluwe meeneemt.”
Hans: “Veel mensen denken dat de Veluwe een ongerept natuurgebied is, maar het heeft juist een hele rijke menselijke geschiedenis, die je op heel veel plekken nog kunt zien. We hopen dat het boek mensen uitnodigt om de Veluwe als het ware opnieuw te ontdekken.”
“En natuurlijk hopen we dat het bestuurders en professionals helpt om de culturele en landschappelijke rijkdom van de Veluwe te ontdekken, te koesteren én te benutten,” geeft Jan aan.
Het boek Landschapsbiografie De Veluwe is verkrijgbaar via Uitgeverij Blauwdruk: https://www.uitgeverijblauwdruk.nl/veluwe/ en in diverse boekhandels op en rondom de Veluwe.